Wstępując w ślady Salomona. Religia i nauka w myśli Francisa Bacona

Impulsem do napisania książki była poślednia sława, którą cieszy się Francis Bacon. O tym filozofie często mówi się, że był słabym metodologiem, jeszcze słabszym naukowcem, a na domiar złego – pierwszym z dziejach bezrefleksyjnym piewcą nieokiełznanego postępu technicznego.

Ta książka to próba innego spojrzenia na dziedzictwo Bacona. Jej punktem wyjścia jest krytyka interpretacji, które widzą w filozofie sekularystę i rzecznika prymitywnego utylitaryzmu. Autor odczytuje twórczość Bacona jako filozofię inspirowaną treściami religijnymi. Według filozofa nauka i technika są środkami, za pomocą których ludzie mogą przybliżyć realizację biblijnych  przepowiedni dotyczących milenarystycznego królestwa – ostatniego okresu w dziejach .

Z religijnej perspektywy postęp jest nieodłącznie związany z kultywowaniem cnót nadziei i miłosierdzia oraz dążeniem do pokoju religijnego. Przedstawiając utopijną wizje idealnego społeczeństwa w „Nowej Atlantydzie”, Bacon chciał zaszczepić u naukowców etos inspirowany religią, który miał skłonić ich, by służyli ludzkości.

Treści religijne miały również wpływ na rozważania Bacona z zakresu metodologii nauki. Autor pokazuje, że wiele zaleceń metodologicznych filozofa było wzorowanych na biblijnych metodach interpretacji lub wprost inspirowanych Pismem Świętym.

Zarówno za pomocą religijnie inspirowanej etyki, jak i metodologii Bacon chciał wytyczyć nowe zasady uprawiania nauki i jej cele. Ta nadzieja się ziściła. Idee filozofa zaczęli wcielać twórcy Royal Society – jednej z najważniejszych w historii instytucji badawczych.

Podziękowania / 9

Rozdział 1. Instauratio magna – przedmiot badań / 19
Instauratio magna – definicja i historia planu / 19
Możliwe źródła religijnych inspiracji planu instauratio magna / 28
Biografia religijna Bacona / 61

Rozdział 2. Metodologia badań / 69
Zakres uwzględnionych pism / 69
Nowa Atlantyda w projekcie wielkiej odnowy / 71
Problem ciągłości myśli filozoficznej Francisa Bacona / 81
Styl pism Francisa Bacona / 83
Gramatyka filozoficzna Francisa Bacona a teoria metafor strukturalnych / 90
Instauratio magna jako etyka narracyjna / 94

Rozdział 3. Instauratio magna – projekt areligijny? / 101
Francis Bacon w odczytaniu szkoły frankfurckiej / 102
Odczytanie straussowskie / 111
Howard B. White: etyka tymczasowa i doskonała w filozofii Francisa Bacona / 114
Robert K. Faulkner i machiawelizm Francisa Bacona / 116
Jerry Weinberger i metoda akromatyczna / 125

Rozdział 4. Instauratio magna jako religijna etyka narracyjna / 129
Cnota nadziei / 130
Cnota umiaru w sprawach religijnych / 171
Teologiczna cnota miłosierdzia / 201

Rozdział 5. Religijne metafory strukturalne w filozofii przyrody Francisa Bacona / 227
Krytyka idoli jako idea sanacji religijnej / 229
Formy jako alfabet Bożej księgi natury / 260
Egzegeza Bożej księgi natury / 273
Salomonowa historia naturalna / 303

Rozdział 6. Wpływ idei religijnych instauratio magna / 313
Przedmiot badań/ 313
Etyka narracyjna bakonistów / 323
Metafory strukturalne bakonistów / 335

Zakończenie. Wstępując w ślady Salomona / 351
Bibliografia / 357
Summary / 377
Indeks osobowy / 383

Przemysław Wewiór