Archeologia epok brązu i żelaza. Studia i materiały t. 1

Tom, który proponujemy Czytelnikowi, ma być pierwszym z dłuższej serii wydawniczej, obejmującej problematykę badań i interpretacji materiałów źródłowych z epok brązu i żelaza. Można więc odnieść wrażenie, że od dawna zakorzenione w europejskiej prahistorii wskazywanie szczególnej roli kulturotwórczej owych metali ma również znaczenie dla pomysłodawców tej serii wydawniczej. Sądzimy jednak, że uwzględnianie w publikowanych tekstach zjawisk obejmujących zagadnienia z końca epoki kamienia, istotnych dla kształtowania się oblicza początków epoki metali, jest dość oczywiste i trudno byłoby narzucać autorom jakieś sztuczne ograniczenia. Górny zakres chronologiczny, lokowany w epoce żelaza, chcielibyśmy jednak odnieść do zjawisk kulturowych ogólnie nazywanych wczesną epoką żelaza. Ale i tu byłoby działaniem nierozumnym wymagać przestrzegania sztywnych rygorów czasowych dla opisu i interpretacji materiałów będących śladem procesów zakorzenionych na początku epoki żelaza i kontynuowanych w późniejszych okresach. Pod względem przestrzennym chcielibyśmy skupić się na problematyce poznawania zdarzeń kulturowych, znajdujących odzwierciedlenie w źródłach archeologicznych Niżu Środkowoeuropejskiego. Trzeba jednak od razu dodać, że - również i w tym przypadku - tak zakreślona przestrzeń geograficzna stanowi istotną, ale nie rygorystycznie wymaganą przesłankę w zakresie kwalifikacji proponowanych nam tekstów. Przykłady sygnalizowanej elastyczności chronologiczno-przestrzennej w doborze podejmowanych problemów znajdzie Czytelnik już w niniejszym tomie. Sygnalizowane tu przedsięwzięcie wydawnicze jest szczególnym wyzwaniem intelektualno-organizacyjnym. Pomysł podjęcia tego rodzaju inicjatywy zrodził się w Zakładzie Epok Brązu i Żelaza Instytutu Archeologii UMK już przed kilku laty, ale dopiero teraz nabiera realnych kształtów. Decyzja w tym względzie dojrzewała w miarę pojawiania się kolejnych materiałów źródłowych, odkrywanych w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych na ziemi chełmińskiej. Pierwotne plany wydawnicze miały więc dotyczyć upowszechnienia takich odkryć, tym bardziej że problematyka kultur łużyckiej i pomorskiej w zasadzie od kilku już dekad nie cieszyła się szczególniejszym zainteresowaniem ośrodków archeologicznych z tej strefy ziem polskich. Tak więc chcielibyśmy sukcesywnie publikować wyniki badań, szczególnie z ostatnich lat. Dotyczy to odkryć dokonywanych zarówno podczas realizacji rozmaitych problemów badawczych, jak i prac ratowniczych. Położenie nacisku na publikowanie materiałów „chełmińskich" widać już w tym tomie; chcielibyśmy to kontynuować. Trudno obecnie ocenić, czy taki kształt jakościowy będzie podtrzymany w kolejnych tomach. W miarę krystalizacji pomysłu na nową serię wydawniczą - już na etapie redakcji niniejszego tomu - zgłaszano postulaty umieszczania w niej treści mających walor krytycznego oceniania dotychczasowych wyników badań. Otwiera się więc przestrzeń rozumnej kontestacji, co wpisuje się w potrzebę zaistnienia większej otwartości środowisk archeologicznych na coraz mocniej postulowaną konieczność pluralistycznego oceniania zdarzeń z odległej przeszłości. Struktura pierwszego tomu zapowiada, że chcielibyśmy zamieszczać teksty z jednej strony mające walor problemowy, z drugiej zaś przybliżające nowe odkrycia lub też reinterpretacje znalezisk już dawno ujawnionych. Odrębny blok tematyczny stanowią artykuły badaczy współuczestniczących w dociekaniach archeologów: botaników, zoologów, gleboznawców czy geofizyków. Lista wspierających w tym względzie „przyjaciół archeologii epok brązu i żelaza" jest oczywiście otwarta. Niniejszy tom w początkowej części bloku archeologicznego prezentuje refleksje na temat kulturowych znaczeń „wodnych" darów wotywnych południowo-zachodniego pobrzeża Bałtyku (datowanych od neolitu do wczesnej epoki żelaza) i rytualnych śladów szlaków wymiennych kultury pucharów dzwonowatych w postaci składania złotych lunul. W dalszej części zawarto teksty o zupełnie nowych, „pomorsko-chełmińskich" odkryciach materiałów źródłowych ze środkowej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Zamieszczono też uwagi dotyczące znaczenia narzędzi i broni kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, wykonanych z drewna, kości i poroża. W kilku artykułach poruszono (tak w ramach bloku archeologicznego, jak i przyrodniczego) zagadnienia związane z ostatnio badanymi „chełmińskimi" osadami obronnymi ludności kultury łużyckiej. W kolejnych tomach będziemy wracać do tej ostatniej problematyki.

Od Redakcji (Jacek Gackowski).

Archeologia
Archaeology

Anna Rembisz
Dary wotywne ze środowisk wodnych społeczności południowo-zachodniego pobrzeża Morza Bałtyckiego od późnego neolitu do wczesnej epoki żelaza
Late Neolithic to Early Iron Age period votive offerings from water environment from the area of the south-western Baltic Sea

Kamil Adamczak
Wschodni zasięg występowania złotych lunul kultury pucharów dzwonowatych w Europie i próba ich interpretacji
Eastern range of Bell Beaker Culture's gold lunulae occurrence in Europe and an attempt of their interpretation

Małgorzata Kurzyńska
Wielokulturowe cmentarzysko ze środkowej epoki brązu i epoki żelazaw Grudziądzu-Owczarkach, gm. Grudziądz (stanowisko 20)
Multicultural cemetery of Middle Bronze Age and Iron Age in Grudziądz-Owczarki, Grudziądz commune (site 20)

Anna Rembisz
Znaleziska naczyń, ozdób, broni i narzędzi z Jeziora Gągnowskiego w Nętnie, gm. Drawsko Pomorskie (stanowisko 38)
Portery, jewellery, weapons and tool finds from the Gągnowskie Lake, Nętno in Drawsko Pomorskie district (site 38)

Rafał Jędrzejewski
Pochówek szkieletowy ludności kultury łużyckiej w Kałdusie, gm. Chełmno (stanowisko 4)
Inhumation burial of Lusatian Culture people's in Kałdus, Chełmno commune (site 4)

Jacek Gackowski
Kilka uwag o narzędziach myśliwskich i broni z surowców organicznych z początku epoki żelaza
Some remarks on hunting gear and weapons of organic material from the beginning of Iron Age

Grzegorz Osipowicz
Wyroby krzemienne i kamienne z osady obronnej ludności kultury łużyckiej w Grodnie, gm. Chełmża (stanowisko 6) w świetle analizy traseologicznej (materiały z lat 1997-2003)
Flint and stone products from Lusatian Culture people's defensive settlement in Grodno, Chełmża commune (site 6) in the light of traceological analysis (materials from years 1997-2003)

Arkadiusz Koperkiewicz
Grób skrzynkowy ludności kultury pomorskiej z Tytlewa, gm. Lisewo (stanowisko 12)
Pomeranian Culture people's cist grave in Tytlewo, Lisewo commune (site 12)

Nauki przyrodnicze i geofizyczne
Natural and geophysical sciences

Anna Filbrandt-Czaja
Historia działalności człowieka w rejonie Jeziora Grodzieńskiego koło Chełmży w świetle analizy pyłkowej
History of human activities in the vicinity of Grodno Lake near Chełmża in the light of pollen analysis

Renata Bednarek, Maciej Markiewicz
Ślady zabudowy osady obronnej ludności kultury łużyckiej w Grodnie, gm. Chełmża (stanowisko 6) na podstawie analizy zawartości fosforu
Traces of buildings of the Lusatian Culture people's defensive settlement in Grodno, Chełmża commune (site 6) on the base of phosphorus contents analysis.

Piotr Lamparski
Wyniki profilowań radarowych osiedla obronnego ludności kultury łużyckiej w Boguszewie, gm. Gruta, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 1)
Results of yertical georadar profiles of Lusatian Culture people's defensive settlement in Boguszewo, Gruta commune, Kuyavia-Pomerania proyince (site 1).

Jacek Gackowski